آشنایی با سبک معماری مدرن
سبک معماری مدرن یا معماری نوگرا نام جنبشی در معماری است که در دهه آخر قرن نوزدهم بنیانگذاری شد. عوامل متعددی مانند خردگرایی، توسعه علم و گسترش تکنولوژی موجب به وجود آمدن مدرنیسم در همه زمینه ها از جمله معماری گردید.
بررسی معماری مدرن بدون توجه به زمینه‌های فکری و اجتماعی امکان پذیر نیست. در دنیای مدرن انسان فاعل بوده و قدرت نمایی میکند. به همین دلیل است که اهل علم میگویند:« مدرنیته به مثابه یک دوران تاریخی به عصری میگویند که اومانیسم به معنی فلسفه کلمه ظهورپیدا میکند.» به طور کلی در دنیای مدرن طبیعت، رابطه، تکنولوژی و همه جهان در خدمت انسان قرار میگیرد.
در اواسط قرن بیستم در مورد اصول مدرنیسم و معماری مدرن بحث‌هایی به وجود آمد و عدهای به سادگی بسیاری از آثار مهم و عدهای به بی‌توجهی نسبت به فرهنگ و تاریخ انتقاد کردند که باعث به وجود آمدن سبک های جدیدتری مانند پست مدرن شد.
آغاز عصر مدرن
قبل از هرچیز بهتر است بدانید که، مدرنیته نوعی نگرش به هستی است و ایدئولوژی فهم مدرنیته از خودش را مدرنیسم میگویند.
ریشه سبک مدرن به قرن پانزدهم در شمال ایتالیا باز می‌گردد. در آن دوره با پیدایش خردگرایی و انسان گرایی در دوره رنسانس، تغییری گسترده در جهان بینی انسان غربی رخ داد. این تغییر موجب نابودی بسیاری از باورهای ذهنی شد و چارچوب جدیدی ارائه گردید. رنسانس از فلورانس ایتالیا آغاز شد و پس از آن به رم، فرانسه، اسپانیا، آلمان و سایر نقاط اروپا گسترش یافت.
چهار قرن بعد از رنسانس تغییراتی اساسی در تفکر دنیای غرب به وجود آمد. تفکر جهان سنتی از بین رفت و واقع گرایی و خردگرایی دنیای مدرن جایگزین آن شد. با پیشرفت علم و تکنولوژی، سرعت رشد انسان زیاد شد. همین موضوع تغییرات زیادی در طرز تفکر و سبک زندگی بشریت پدید آورد.
با اختراع ماشین بخار در انگلستان مقدمات ظهور انقلاب صنعتی فراهم شد. پس از آن جهان شاهد احداث اولین خط راه آهن، ساخت اولین کشتی بخار، اختراع تلگراف، اختراع برق و ساخت اولین اتومبیل بنزینی بود.
پس از انقلاب صنعتی و شهرنشینی به سرعت رشد کرد. بسیاری از کشاورزان به شهر آمده و کارگر روزمزد کارخانههای صنعتی شدند. همین موضوع باعث تغییر در ساختار اجتماعی شد و طبقات جدید اجتماعی مانند کارگر صنعتی و مالکان کارخانه ها یا بورژوازی پدید آمد. شهرها نیز از نظر ساختاری به کلی تغییر کرده و با پیشرفت تسلیحات، جنگی برجها، دروازه‌ها و خندقهای اطراف شهرها ناپدید شدند. لازم به ذکر است، در طول تاریخ هیچ چیز به اندازه اختراع اتومبیل و گسترش آن در ساختار شهرسازی تغییر ایجاد نکرده بود.
صنایع مربوط به معماری و ساختمان با گسترش صنعت شیشه سازی، اختراع آسانسور و تولید تیرآهن، فولاد و سیمان در کلیه کشورهای غربی نیز به سرعت پیشرفت کرد. مدرنیته و انقلاب صنعتی، ساختمانهای جدیدی را به شهرها آورد از جمله دانشگاه‌ها، وزارتخانه‌ها، ایستگاههای راه آهن، موزه‌ها، نمایشگاهها، بیمارستانها، شهرداریها، دادگستری و .... در اواخر قرن هجدهم میلادی، جهان شاهد احداث پلها، کارخانجات، تاسیسات بندرگاهی و ... به وسیله مصالح مدرن بود.
پل رودخانه سورن در انگلستان از اولین پل‌هایی است که با مصالح مدرن ساخته شد. اما ساختمان عظیم قصر بلورین واقع شده در هاید پارک لندن که توسط جوزف پاکستن طراحی شده بود اولین اثر معماری است که کاملاً با مصالح مدرن ساخته شد. اگرچه ساخت پوشش سقف بنا به صورت سنتی اجرا شد، این اثر ذهنیت بسیاری را نسبت به معماری تغییر داد.
سبک معماری مدرن و مکتب شیکاگو
سبک معماری مدرن با توجه به اندیشه مدرن در اواخر قرن نوزدهم طی جنبشی در معماری شکل گرفت. خاستگاه این معماری در آمریکا، شهر شیکاگو و در اروپا، شهرهای پاریس و برلین بود.
در اواخر قرن نوزدهم، شیکاگو مرکز خطوط راه آهن ارتباط شرق و غرب آمریکا بود. با توجه به اینکه آتش سوزی در سال ۱۸۷۱ بیشتر قسمتهای شهر شیکاگو را از بین برده بود شهر برای پذیرش تحولات جدید آمادگی داشت. در آن زمان شیکاگو مهندسان سازه و معماران جوانی داشت که در اروپا و شهرهای شرق آمریکا مانند بوستون و نیویورک تحصیل کرده بودند. همان زمان اولین نمونه‌های ساختمانهای مدرن به دور از هرگونه تاریخ گرایی و تزئینات، در شیکاگو ساخته شد. ساختمانهای شیکاگو در این دوره بلند و دارای اسکلت فولادی بودند.
اولین مهندس مطرح در این دوره ویلیام لی برون جنی بود. جنی متولد ماساچوست بود و در پاریس تحصیل کرد و در شیکاگو مشغول به کار شد. نخستین بار او بود که از تیرچه‌های فولادی در ساختمان سازی مرتفع استفاده کرد. او را به عنوان پدر آسمان خراش آمریکایی میشناسند. به جز شرکت جنی، چند شرکت مهم ساختمانی دیگر مانند شرکت هولابرد و راچ، شرکت برنهم و روت و شرکت آدلر و سالیوان ساختمانهای بلند مرتبه مدرن میساختند. لویی سالیوان معروفترین معمار این سبک بود. بعدها سبک اجرایی این شرکتها، مکتب شیکاگو نام گرفت. اصول مکتب شیکاگو، اصول اولیه معماری مدرن است که مهمترین این اصول عبارتند از:
- استفاده از اسکلت فولادی
- طراحی بنا بر اساس نیازهای عصر مدرن
- نمایش ساختار در بنا
- دوری از تزئینات در طراحی
- تقلید نکردن از سبکهای گذشته
- استفاده از پنجره‌های عریض
- به کارگیری مصالح و مصنوعات مدرن
در سالهای آخر قرن نوزدهم نمایشگاه بین المللی کلمبیا به مناسبت چهارصدمین سال کشف قاره آمریکا برگزار شد. ساختمانهای این نمایشگاه عمدتاً به سبک نئوکلاسیک طراحی و ساخته شده بودند. سبک نئوکلاسیک در اواسط قرن هجدهم به وجود آمد که الهام گرفته از سبک معماری روم و یونان باستان بود. این سبک برخلاف معماری مدرن روی جزئیات نمایشی و تزیینات تمرکز داشت و همانطور که از نام این سبک پیداست از سبکهای قدیمی ایده میگیرد که با مدرنیسم تداخل دارد. به همین دلیل این نمایشگاه باعث نابودی مکتب شیکاگو شد.
اگرچه عمر این مکتب به کوتاهی دو دهه بود ولی از چند نظر به وجود آمدن این مکتب اهمیت زیادی داشت:
- در مکتب شیکاگو از تکنولوژی، تکنیکها، مصالح جدید مانند اسکلت فلزی، شیشه، تاسیسات مرکزی و آسانسور استفاده شده بود.
- در ساختار این ساختمان‌ها از فولاد به جای چدن به کار گرفته شده بود.
- این سبک معماران اروپایی را تحت تاثیر خود قرار داد.
سبک معماری مدرن و مکتب هنر نو
معماری مدرن در اروپا با نام مکتب هنر نو شکل گرفت. در دهه 1880 این مکتب برای طراحی داخلی و طراحی پارچه و مبلمان مورد استفاده قرار گرفت. سپس در هنرهایی مانند گرافیک، نقاشی، طراحی داخلی، پیکرتراشی و عکاسی خودنمایی کرد. هنر نو در سال ۱۸۹۰ وارد حوزه معماری شد و تا دهه ۱۹۱۰ ادامه داشت.
هنر نو ابتدا نام مغازه‌ای بود که در ۱۸۸۵ در پاریس افتتاح شد که اشیاء مدرن در آن فروخته میشد. بعدها نام این مغازه به سبکی داده شد که به دنبال ابداعات مدرن و جدید بود. این مکتب به جای الهام از گذشته به تکنولوژی و آینده توجه داشت و بینش جدیدی را در معماری اروپا پایه ریزی کرد. این سبک در انگلستان به نام سبک مدرن، در فرانسه هنر نو یا سبک گیومارد، در آلمان سبک جوان، در ایتالیا سبک آزاد، در اسپانیا مدرنیسم و در اتریش سبک جدایی نام گرفت. در این مکتب از فولاد و چدن و بتن استفاده میشد ولی تزئینات همچنان وجود داشتند. در آن مکتب برای تزئینات از طبیعت و گیاهان استفاده میکردند.
ویکتور اُرتا در بلژیک، ویکتور گیومارد در فرانسه، چارلز مکینتاش در انگلستان، اتو واگنر و دو تن از شاگردانش به نام‌های جوزف البریش و جوزف هافمان در اتریش و آنتونی گادی در اسپانیا از معروفترین معماران این سبک بودند.
خلاق‌ترین معمار در این سبک آنتونی گادی بود. او علاوه بر معماری کارهای بسیار زیبایی در طراحی مبلمان، محوطه سازی و آهنگری ارائه داده است. خلاقیت او در معماری از این نظر بود که ضمن تاریخ گرا بودن هیچگاه تقلید از گذشته در آنها دیده نمیشد. او گذشته را به شکل جدیدی با طرحهای نوظهور و زیبا پیاده سازی می کرد. به همین دلیل پدر معماری پست مدرن محسوب میشود و آثار او منبع الهام معماران سبک پست مدرن است.
بهترین نمونه های طرح های هنر نو در ایران را میتوان ساختمانهای طراحی شده توسط وارطان آوانسیان معمار ارمنی دوره پهلوی در نظر گرفت.
اصول فکری مکتب هنر نو عبارتند از:
- انتقاد از مکتبهای تقلیدی و جدایی از آن
- جدایی از گذشته
- ابداع فرمهای جدید
- تناسب هنر با زمان
- استفاده از فلز برای اسکلت و نما
- استفاده از تزئینات طبیعی
سبک معماری مدرن و پیدایش آرت دکو
در سال ۱۹۲۵ نمایشگاهی با نام هنر تزئینات و صنعت در پاریس برگزار شد. تمرکز این نمایشگاه آشتی بین هنر و صنعت بود که موجب پیدایش سبکی به نام هنر تزئینات یا آرت دکو شد. شناسه بارز این سبک اشکال هندسی دقیق و جسورانه و رنگ‌های روشن است. در این سبک آمیخته‌ای از نوگرایی و طراحی‌های زینتی و گران‌بها را میتوان دید. این سبک در دوران اوج خود طرفدارهای زیادی در آمریکا و اروپا پیدا کرد و بر معماری، تزئینات داخلی، مُد، جواهرات و طراحی صنعتی تأثیر بسیاری گذاشت. در واقع سبک آرت دکو را می توان ادامه سبک هنر نو در نظر گرفت که تزئینات موجود در آن فقط گیاهی و طبیعی نیست.
از معماران مهم اين سبك میتوان به پيتر بهرنس در آلمان، آگوست پره در فرانسه و آدولف لوس در اتريش اشاره كرد.
جنبش فوتوریسم و تحولی در دنیای مدرن
ابتدای قرن بیستم جنبش فوتوریسم در ایتالیا شکل گرفت و نویسندگان، نقاشان، مجسمه سازان، معماران، طراحان صحنه، موسیقی دانان و فیلمسازان معروف ایتالیا به آن گرویدند. سپس کشورهای دیگری از جمله روسیه در این جنبش فعالیت کردند. فوتوریست «به ایتالیایی Futurismo » از ریشه Future به معنای آینده نگری است. فوتوریستها از هنر گذشته بیزار بوده و دغدغه اصلی آنها پویایی، سرعت و تکنولوژی بود.
آنها یکسره خود را با شرایط جدید به وجود آمده در اثر انقلاب صنعتی فرانسه و ظهور تکنولوژی جدید تطبیق می دادند. همچنین هر آنچه که مربوط به جهان قبل از انقلاب صنعتی و جهان مدرن بود را حذف میکردند.
بنیانگذار سبک فوتوریسم، فیلیپو توماسو مارینتی، نویسنده و نقاش ایتالیایی بود. او در دانشگاه سوربن فرانسه تحصیل کرده بود و در سال ۱۹۰۹ در روزنامه معروف پاریسی فیگارو منشور فوتوریسم را منتشر کرد. در بخشی از این منشور نوشته شده «ما تاکید می‌کنیم که زیبایی جهان توسط زیبایی جدیدی به نام سرعت، غنای فزون تری یافته است» این جمله اصلی ترین موضوع این سبک در نظر گرفته میشود.
با شروع جنگ جهانی اول بی آنکه بنایی از این جنبش باقی بماند عمر آن پایان یافت. در نتیجه این جنبش نتوانست تحولی جدی در تاریخ معماری ایجاد کند.
معماری مدرن
معماری مدرن بین جنگ جهانی اول و جنگ جهانی دوم مطرح شد و اوج گرفت. در پایان جنگ جهانی اول به دلیل نیاز شدید شهرها به ترمیم خرابیهای به وجود آمده از جنگ گرایش به سمت معماری مدرن افزایش یافت. از آنجایی که معماری مدرن، تنها سبک آوانگارد در آن دوره مطرح شد، به تمام جهان گسترش یافت. همین موضوع باعث تعالی سبک مدرن شد. یکی دیگر از دلایل تعالی معماری مدرن، صنعت و تولیدات صنعتی بود و تمامی معماران این دوره به نوعی با تکنولوژی درگیر بودند.
پس از آن به دلیل اعتراض عدهای به سادگی آثار مهم و بی‌توجهی نسبت به فرهنگ و تاریخ، شاهد به وجود آمدن سبک های جدیدتری مانند پست مدرن بودیم.
ویژگیهای معماری مدرن در عصر حاضر
ویژگیهای این سبک امروزه با تغییر و تحولات اندک شامل موارد زیر است:
- عدم استفاده از تزئینات سازه
- استفاده از خطوط عمودی و افقی برجسته و اشکال مستطیلی شکل
- ساخت و ساز افقی و سقفهای کم ارتفاع تر از سبک کلاسیک
- استفاده از تکنولوژی روز و مواد مدرن
- تاکید بر رو مواد مورد استفاده
- ارتباط سایتها و فضاهای داخلی
- استفاده از نور طبیعی و مناظر با به کارگیری پنجره‌های بزرگ
- تضمین راحتی انسانها با استفاده از انرژیهای طبیعی
- حضور گیاهان و فضای سبز در نقاط مختلف بنا
معماری مدرن در ایران
در دورهی قاجار اولین تغییر و تحول‌ها برای تغییر معماری سنتی به معماری مدرن اتفاق افتاد. زیرا بناهای مدرن نسبت به بناهای سنتی برتری پیدا کرده بودند. با آغاز دوره پهلوی و ظهور معمارانی که در اروپا تحصیل کرده بودند، بناهای مدرن در ایران به وجود آمد. برخی از آثار این سبک از معماری در آن دوران شامل ایستگاه قطار تهران، ساختمان بانک ملی، مدرسه دارالفنون، کاخ شهربانی و ...میشود. بعد از آن کم کم شاهد ترکیب سبک سنتی و مدرنیسم در ایران و سایر نقاط جهان بودیم.
در سالهای اخیر، سازههای معروفی در پایتخت ایران ساخته شده است. یکی از این سازه‌ها ساختمان باغ کتاب است. این بنا بزرگترین فروشگاه کالای فرهنگی در خاورمیانه است. این ساختمان مدرن توسط آقای مهندس سام طهرانچی طراحی شده است. این سازه مدرن دارای بیست و دو هزار متر مربع بام سبز است و فضای مورد استفاده برای کتاب فروشی در زیر این بام سبز قرار گرفته است که به دلیل مجاور نبودن با هوای آزاد، باعث کاهش مصرف انرژی می شود.
در این سازه از شیشه های بزرگ و سراسری در اکثر دیواره‌های کناری استفاده شده است. در مورد استفاده از نور طبیعی می توان به این نکته اشاره کرد که شیشه‌های کناری با زاویه ای طراحی شدهاند تا تابش به داخل مجموعه به خوبی کنترل شده تا نور مستقیم باعث اذیت شدن چشم استفاده کنندگان نشود. ستون‌ها و تیر‌های این مجموعه در معرض نمایش قرار داده شده است.
سازهی جذاب دیگری که به سبک مدرن ساخته شده، پل طبیعت است. این پل بزرگترین پل کشور است که خودرو از روی آن عبور نمیکند. این پل بر فراز اتوبان مدرس قرار گرفته است و بوستان آب و آتش و طالقانی را به یکدیگر وصل میکند. پل طبیعت به یکی از نمادهای تهران تبدیل شده است. نمادهای مدرن در این سازه شامل حجم زیادی از المان‌های ساده و بدون پوشش فولادی است که شاخه‌های درخت‌های پارک طبیعت را یادآور میشود. همچنین می توان به بام سبز حاشیه های آن اشاره کرد که در پل های سنتی دیده نمی شود. در طراحی نیمکتهای روی آن که تنها از چند خط صاف تشکیل شدهاند خبر از طراحی مینیمالیستی و نوگرا می‌دهد.
با تغییر سبک زندگی، نیازهای انسان هر روزه دستخوش تغییر میشود و محیط زندگی او نیز باید متناسب با نیازهای او تغییر کند. یکی از وظایف معمار و معماری برطرف کردن این نیازها است. تغییرات معماری به همین دلیل اتفاق می‌افتد.